اختلالات خورد و خوراک یا خوردن، اختلالات پیچیده ای هستند که ریشه در مسائل روانی، اجتماعی و فرهنگی دارند. اختلالات خورد و خوراک عبارتنداز: اختلال پایکا، اختلال نشخوار، اختلال اجتناب/ محدودیت غذا یا ARFID، آنورکسیا نروزا، بولیمیا نروزا، اختلال بینج ایتینگ و اختلال خورد و خوراک نامشخص.

تخمین زده می شود که 10 تا 20 درصد جوانان گرفتار اختلات خوردن هستند. گرفتن رژیم های غذایی خودسرانه که در آن حذف وعده های غذایی مثلا حذف گروه نان و غلات یا ... وجود دارد اثرات سوئی بر وضعیت روانی وجسمانی خواهد داشت.

اختلالات خوردن سومین بیماری مزمن رایج در دختران با میزان شیوع 5 تا 15 درصد می باشد. این اختلال شامل بی اشتهایی عصبی(آنورکسیا نروزا)و پرخوری عصبی(بولیمیا نروزا) است.

بی اشتهایی عصبی(آنورکسیا نروزا):

آنورکسیا نروزا یا به اختصار آنورکسیا، گرسنگی دادن به خود و امتناع از رسیدن وزن بدن به وزن عادی (یا حداقل وزن عادی) است. در این بیماری، فرد از تصویر ذهنی فرم بدن خود رضایت ندارد و در نتیجه می خواهد به وزن کمتری دست یابد. پس دریافت انرژی را کاهش می دهد و دفع خود را از طریق ورزش اضافی و همزمان استفراغ عمدی و یا استفاده از مسهل ها و دیورتیک ها افزایش می دهد. این اختلال اغلب بعد از یک دوره زندگی پراسترس یا یک دوره رژیم غذایی افراطی آغاز می شود. آشفتگی های فکری و روانی وضعیتی را ایجاد می کند که فرد توانایی مراقبت از خود را ندارد. شیوع این اختلال در زنان تقریبا 10 برابر مردان است.

معیارهای اصلی آنورکسیا عبارتند از:

 1)امتناع از نگه داشتن حداقل وزن طبیعی برای سن و قد، 2)کاهش وزن به مقدار 15% نسبت به وزن مورد انتظار و یا عدم افزایش مناسب وزن در دوران رشدکه به وزنی برابر 15% کمتر از وزن مورد نظر منجر می شود، 3)ترسی مرضی از چاق شدن(ترس شدید از چاق شدن با وجود کاهش پیش رونده وزن، 4)باور غلط درباره اندام، که حتی در لاغری مفرط نیز فرد فکر می کند، چاق است، 5)حداقل قطع سه عادت ماهیانه متوالی، 6)عدم وجود بیماری جسمی، که کاهش وزن را توجیه کند.

به علت تأثیر فیزیکی شدید این اختلال در بدن، آنورکسیا با چند نشانه بیولوژیک همراه است که در اثر رژیم غذایی بسیار سختگیرانه و گرسنگی دادن به خود ایجاد می شوند، از جمله: 1)خستگی، آریتمی یا بی نظمی ضربان قلب، فشارخون پایین و کند شدن تپش قلب که بعلت تغییر در میزان الکترولیت ها(مثل سدیم و پتاسیم) به وجود می آید، 2)خشکی پوست و شکنندگی مو، 3)روییدن موهای کرک مانند در صورت و تنه، 4)مشکلات کلیوی، روده ای و معده ای، 5)فقدان غیرطبیعی دوره های قاعدگی(آمنوریا)، 6)سرد شدن غیرعادی بدن(هیپوترمیا) که باعث می شود، فرد حتی در هوای گرم، احساس سرما کند.

درمان آنورکسیا نروزا:

اولین هدف، کمک به درمانجویان می باشد تا وزن از دست رفته خود را جبران کنند، سوء تغذیه از بین برود و افراد بتوانند دوباره بصورت عادی و نرمال غذا بخورند. اما ترمیم وزن و دادن غذا برای اینکه با موفقیت همراه باشد، نیاز به همکاری بیمار دارد. اولین گام در جهت ترمیم وزن بدن، رسیدن وزن بیمار به بیش از 12% وزنی طبیعی، ضروری است. قدم بعدی این است که به آن ها کمک شود در خودشان تغییرات روان شناختی به وجود بیاورند. ایجاد تغییراتی در نگرش ها و طرز برخوردهای اعضای خانواده نیز در کمک به درمان این افراد مهم می باشد. در این بیماری، گاهی لازم می شود که فرد بستری شود و تحت درمان دارویی قرار گیرد تا وزنش افزایش یابد، عدم تعادل الکترولیتی بدن او از بین برود و در اکثر موارد از مرگ ناشی از گرسنگی جلوگیری بعمل آید. درمان با داروهای ضد افسردگی توسط پزشک ممکن است برای بیماران افسرده مفید باشد. داروهای محرک اشتها مانند سیپروهپتادین با تجویز توسط پزشک نیز ممکن است مفید باشد.

پرخوری عصبی(بولیمیا نروزا):

بولیمیا نروزا یا به اختصار بولیمیا، اختلالی است که در آن فرد از افزایش وزن می ترسد و درباره اندام خود تصورات غیرواقعی دارد. این بیماری بیشتر در نوجوانان و جوانان دیده می شود. ویژگی اصلی بولیمیا این است که فرد دوره های مرتب و فروان غذاخوردن را دارد. مثلا فرد در هر وعده مقادیر بسیار زیادی غذا می خورد(گاهی به اندازه کل غذای یک روز فرد سالم)و بلافاصله بعد از این دوره ها، دوره تصفیه کردن یا روزه گرفتن آغاز می شود.

معیارهای اصلی آنورکسیا عبارتند از:

1)در این اختلال تغذیه ای، فرد بطور مرتب خود را به استفراغ می اندازد،

2)یا از ملین ها(مسهل ها)، دیورتیک ها(داروهای ادرارآور) یا تنقیه کننده ها کمک می گیرد تا خود را از مواد چاق کننده تصفیه کند،

3)یا سعی می کند بیش خواری خود را با ورزش بسیار زیاد یا روزه گرفتن مفرط جبران کند.

4)این افراد معمولا از پرخوری های خود خجالت زده می شوند و سعی می کنند آن را پنهان نگه دارند، به همین دلیل، پرخوری معمولا در خفا انجام می شود

5)و خوراکی هایی مورد مصرف قرار می گیرد که خوردن آن ها سریع و آسان است(مثل انواع شیرینی، بستنی، کیک، نان و بیسکویت)

6)این افراد نوسانات فراوان وزن به مقدار بیش از 5/4 کیلوگرم در دوره های پرخوری و امتناع از غذا را دارند.

پرخوری و رفتار جبرانی نا متناسب هر دو به طور متوسط حداقل هفته ای دو بار و به مدت 3 ماه روی می دهد. همچنین میزان اختلالات خلقی و اضطرابی درآنها بالا می باشد.

نشانه فیزیکی بولیمیا بسیار کمتر از سمپتوم های فیزیکی آنورکسیا هستند، اما معمولی ترین نشانه فیزیکی آن از دست دادن همیشگی مینای دندان ها است که در اثر استفراغ مصنوعی و دایمی به وجود می آید. در بعضی موارد، غده های بناگوشی متورم می شوند و باعث می شوند که چهره فرد حالت پف کرده پیدا کند. پرخوری های افراطی و رفتارهای متعاقب آن ها باعث بی نظمی در قاعدگی می شوند. آن هایی که بطور مرتب مواد ملین استفاده می کنند، ممکن است به موارد زیر مبتلا شوند: ادما(ورم بدن)، از دست دادن مایعات بدن و به تبع آن دهیدراته شدن بدن، ناهنجاری های الکترولیتی، مشکلات متابولیسمی جدی و مشکلات دایمی در عملکرد عادی روده ها(یعنی، مشکل در دفع مدفوع)

درمان بولیمیا نروزا:

تلفیقی از روش های تغذیه ای آموزشی و کنترل شخصی (Self- monitoring)برای افزایش آگاهی از ناسازگاری رفتار به کار گرفته می شود و پس از آن در جهت تغییر در رفتار و عادات خوردن همت گماشته می شود. باید توجه داشت داروهای ضد افسردگی تجویز شده توسط پزشک هم برای این بیماران جایگاه خاصی دارد.

 منصوره نوروزپور: مسوول واحد بهبود تغذیه جامعه شبکه بهداشت و درمان